Ucieczka z sowieckiego piekła. Liczni, choć wciąż nie wszyscy, mogli zacząć nowe życie
18 marca 1942 roku Władysław Anders uzyskał zgodę Józefa Stalina na ewakuację części polskich żołnierzy przebywających na terenie ZSRS. Mieli oni trafić do Iranu. Był to początek ogromnej operacji logistycznej, która jednocześnie uratowała życie dziesiątkom tysięcy ludzi, nie tylko wojskowym, ale też wielu cywilom, w tym wiele dzieci (również liczne sieroty, których rodzice zginęli w łagrach). Do 5 kwietnia udało się przetransportować ponad 33 tysięcy wojskowych i niemal 11 tysięcy cywilów (w tym 3 tysiące dzieci). Trasa wiodła z Azji Środkowej (najpierw pociągiem) do portu w Kranowodzku nad Morzem Kaspijskim, a dalej statkami do Pahlevi w Iranie. Druga ewakuacja rozpoczęła się 9 sierpnia 1942 roku. Z ZSRS udało się jeszcze wywieźć niemal 44 tysiące żołnierzy i 25 tysięcy cywilów (w tym prawie 10 tysięcy dzieci). Przetransportowanie około 115 tysięcy ludzi z ZSRS było ogromnym wysiłkiem logistycznym. Niestety była to jednak zaledwie niewielka część osób, które Sowieci bezprawnie wywieźli z Polski po wrześniu 1939 roku. Podróż z „nieludzkiej ziemi” do Iranu była prawdziwym piekłem. Ludziom brakowało jedzenia (Sowieci nie dbali o pomoc podróżującym), podróżowali oni w wagonach bydlęcych, gdzie nie było żadnych sanitariatów. Zaczęły szerzyć się choroby. Po kilku miesiącach pobytu w Iranie, uchodźcy byli transportowani do innych krajów, również bardzo odległych, jak Indie, Uganda, Tanganika, Rodezja Północna i Południowa, Nowa Zelandia i Meksyk. Tylko w samej Afryce działały 22 osiedla dla przesiedlonych Polaków. Obozy w Afryce Wschodniej zamknięto w 1948 roku. Przebywających w nich Polaków przetransportowano do Wielkiej Brytanii. Do Indii wielu Polakom udało się wyjechać dzięki staraniom polskiego konsula w Bombaju. Rząd Indii zgodził się przyjąć 10 tysięcy osób, w tym 5 tysięcy sierot. Na miejscu dziećmi zajmowała się m.in. znana artystka Hanka Ordonówna, która także wydostała się z ZSRS, gdzie przebywała na zesłaniu w Uzbekistanie. Wielu Polaków kolejną szansę na opuszczenie Związku Sowieckiego otrzymało dopiero w 1945 roku. Nie wszystkim jednak udało się wyjechać z ZSRS.
